HIZLARIAK

PROGRAMA

 EGOITZA

NOLA IRITSI

Astrofisika
Oxford University, UK

Biomedikuntza
Technion, Haifa, Israel

Fisika Teorikoa
Max Planck Institut fur Quantenoptik, Garching,

Alemania
 

Claude COHEN-TANNOUDJI
Fisika

Fisika-Kimikoa
Harvard University, Cambridge - MA, USA

Amand LUCAS
Fisika
University of Namur, Belgium
 

Ginés MORATA
Genetika
Centro de Biología Molecular Severo Ochoa, Madrid, Spain

Sir John PENDRY
Fotonika
Imperial College London, Reino Unido

Jose Maria PITARKE

Fisika
nanoGUNE, Donostia, Basque Country

Lisa RANDALL

Fisika Teorikoa
Harvard University, Cambridge - MA, USA

Bertan behera
Jose Ignacio LATORREk ordezkatua

Arantxa URRETABIZKAIA
Literatura
Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca, Hondarribia, Basque Country

Rafael YUSTE
Neurobiologia
Columbia Universtity, NYC, USA

IRAILAK

30

Victoria Eugenia, Donostia

Victoria Eugenia, Donostia
 

Victoria Eugenia, Donostia
 

Victoria Eugenia, Donostia

Victoria Eugenia, Donostia

Irekiera

LATORRE
Fisika Teorika
Lisa
RANDALL Cancelado

Claude
COHEN-TANNOUDJI
Fisika

Sir John
PENDRY
Fotonika
 

Amand

LUCAS
Fisika
 

Dudley
HERSCHBACH
Fisika-Kimika

Aaron CIECHANOVER
Biomedikuntza

José María

PITARKE
Fisika

Arantxa
URRETABIZKAIA
Literatura

Ginés

MORATA
Genetika

Juan Ignacio
CIRAC
Fisika Teorikoa
 

Rafael

YUSTE
Neurobiologia

Dame Jocelyn
BELL BURNELL
Astrofisika

Jean-Marie

LEHN
Kimika

Supramolekularra

Hitzaldi Publikoak
Bizkaia Aretoa, Bilbao

Hitzaldi Publikoak
Bizkaia Aretoa,
Bilbao

Dame Jocelyn
BELL BURNELL
Astrofisika

Rafael

YUSTE
Neurobiologia

IRAILAK

30

IRAILAK 30 Astelehena

Victoria Eugenia, Donostia

Irekiera

Dudley HERSCHBACH

Fisika-Kimika

Omenaldia Niels Bohr-i: paradoxaren profeta
“Atomoen eta molekulen eraketari buruzko” artikuluen trilogia 1913an argitaratzean, Niels Bohrrek bultzada handia eman zion fisika kuantiko bihurtuko zen iraultza hasi berriari. Hidrogenoaren espektroa argitzeko haren proposamena “logikaren gaineko garaipen” gisa hartu zen, eta hark diseinatutako ereduak, itxuraz soila eta propietate ikaragarriak zituena, denbora luzez iraun du.  Newtonen eguzki-sistema bezala, Bohrren eredua institutu eta unibertsitateetan erakusten da oraindik, elektroi bakarreko atomoei bakarrik aplika dakiekeen arren eta teoria modernoagoekin bateraezina den arren. Bohr, bere kontzeptuak azaltzean, guztiz jabetzen zen fisika klasikoari planteatzen zion gatazkaz. Gainera, kontzeptu horiek paradoxaz beteta zeuden. Hain zuzen, paradoxa atseginez hartzen zuen, mekanika kuantikoaren berezko elementu gisa. Gai horri buruz hitz egiteaz gainera, nire hitzaldian deskribatuko dut nola lortu den lan berrietan Bohrren eremuaren irismena eta zehaztasuna areagotzea, kromodinamika kuantikotik hartutako teknika bat erabiliz. Paradoxikoki, erakutsi da haren eredura modu naturalean iristen dela, Schrödinger ekuazioaren muga dimentsional infinitu gisa.

Juan Ignacio CIRAC
Fisika Teorikoa
Etorkizuneko superordenagailuak

Nolakoak izango dira superordenagailuak 50 urte barru?
Zertarako erabiliko dira? Nola funtzionatuko dute? Hitzaldi honetan, azken urteotan Fisika Kuantikoaren arloan izandako aurrerapen batzuk azalduko ditut, galdera horiei guztiei eta… beste baten bati erantzuteko.

Lisa RANDALL Bertan behera
Fisika Teorikoa

Disko bikoitzeko materia iluna.
Hitzaldia disko bikoitzeko materia ilunari buruzko azken lanez arituko da.

Bere ordez:

José Ignacio LATORRE

Física Teórica

El elusivo boson de Higgs

Aaron CIECHANOVER
Biomedikuntza

Medikuntza pertsonalizatuaren iraultza: 
Gaixotasun guztiak sendatuko ditugu? Eta zer preziotan?

Farmako garrantzitsu askoren aurkikuntza serendipiaz gertatu da, hala nola penizilina, aspirina edo kukupraka. Kasu batzuetan, ikertzaileak, jakin-minez, gertakari “arraro” batez ohartu ziren kasualitatez, eta beste batzuetan, berriz, beren eragin terapeutikoengatik antzina ezagunak ziren landare batzuen printzipio aktiboak isolatu zituzten.  Kolesterola gutxitzen duen estatina, ordea, teknologia aurreratuenei esker aurkitutako ezinbesteko medikamenduen adibidea dugu, biblioteka kimiko zabalen bahetze hautatua bezalaxe. Kasu horietan guztietan, aurkikuntzak egin zirenean farmako horien ekintza-mekanismoak ezezagunak ziren, eta, gerora baino ez ziren ezagutzera eman. Horrela ikasi dugu diagnostikoan oso patologia antzekoak dituzten pazienteek  esate baterako, bularreko edo prostatako minbizia antzeko tratamendua har dezaketela, baina haien erantzuna horren aurrean oso bestelakoa izan daitekeela; bestalde, klinikoki gaixotasun berberak oso portaera desberdina izan dezake, pazientearen arabera. Hori guztia kontuan hartuta, ulertzen hasi gara entitate patologiko ustez beraren oinarri mekaniko/molekularra, berez, ez dela horrela, tartean hainbat elementu baitaude. Horren ondorioz, ematen du bularreko edo prostatako minbizia maila apalagoko hainbat motatan daudela banatuta, beren ezaugarri molekularren arabera.  Emaitza horrek, batetik, aro baten amaierara eramaten gaitu, non gaixotasun horiek eta beste asko neurri bakarreko eredu unibertsal bakarraren arabera tratatu izan baitira, eta, bestetik, “medikuntza pertsonalizatuaren” aro berria zabaltzen digu, non tratamendua paziente bakoitzaren profil molekular/mutazionalaren arabera diseinatuko baita.  Aurreko aroarekiko alde nagusia honako hau da: aurrerantzean farmako berrien diseinua mekanismo horren ulermenean oinarrituko da.  Hastear den aro honetan, beraz, hasiera batean, teknologiak garatuko dira, genoma zehatz bat sekuentziatzea eta azkar (ordu gutxian) eta zentzuzko kostutan (< 1.000 US$) datu horiek tratatzea ahalbidetuko digutenak. Halaber, gaixotasun bakoitzerako diana farmakologiko eta molekulak markatzeko berriak identifikatu eta horien ezaugarriak zehaztuko dira, eta, mekanismo horietan oinarrituta, dianen jarduera moldatuko duten farmako berriak diseinatuko dira.   Horretarako, ikuspegia aldatu beharko dugu zientziako I+G eta hezkuntza bezalako arloen politiketan. Hala, arlo askotan, pixkanaka gailentzen ari den diziplinarteko lana lehenetsi beharko dugu, diziplina bakoitzean oinarritutako ikuspegi tradizionalaren ordez. Aro berri honek arazo bioetiko konplexuak ere ekarriko dizkigu, eskura izango baitugu herrialde garatuetako biztanleriaren zati handi baten informazio genetiko zehatza. Osasun agintariek arretaz zaindu beharko dute intimitate hori.

Rafael YUSTE
Neurobiologia

Garuneko jardueraren mapa: jarduera ikustea neurona-zirkuitu osoetan.

Osagai askoko sistema fisikoek magnetismoa bezalako propietateak dituzte, partikulen arteko interakzioetan sortzen direnak. Partikulei banaka behatzen diegunean, askotan ikusezinak dira ageriko propietate horiek, eskala handian partikulen artean sortutako interakzioen arabera sortzen direlako. Antzeko zerbait gertatzen da garun-funtzioarekin. Oro har, neurona zehatzen erantzunak aztertu izan dira, baina, ziur asko, propietate hori neurona askok neurona-zirkuitu bakoitzean izandako jarduera koordinatuaren emaitza izango da.
  
Garun-funtzioaren ageriko maila hori hautemateko, eskala handiko eta nazioarteko proiektu publiko bat bultzatu dugu: garuneko jardueren maparen proiektua (edo BRAIN ekimena). Horren helburua da neurona-zirkuitu osoetan neuronen jarduera neurtuko eta kontrolatuko duten metodo berriak garatzea, bai laborategiko animaliengan bai giza pazienteengan.  Ahalegin teknologiko hori diziplinarteko proiektu batean gauzatuko da. Hala, zientzia fisikoen eta nanoteknologiaren berezko metodo eta ikuspegi ugari sartuko dira neurozientzien arloan. Metodo berri horien bidez lortutako datuek aurrera pauso garrantzitsu bat ematea ahalbidetu dezakete,  garunaren oinarrizko prozesuak eta prozesu patologikoak ulertzen lagunduko diguna. Amaitzeko, eta Giza Genomaren Proiektuarekin gertatu zen bezala, onartu behar dugu proiektu honetatik sortuko diren teknologia berriek garapen ekonomiko eta industrialerako arlo berriak zabal ditzaketela.

Hitzaldi Publikoak
Victoria Eugenia, Donostia

Dame Jocelyn BELL BURNELL
Astrofisika

Zulo Beltzak espazioan

Zer dira zulo beltzak zientzia fikzioa ala errealitatea? Ba al dugu haien existentzia erakusten duen ebidentzia argiren bat? Zer dira zulo zuriak eta zizare-zuloak? Hitzaldi honetan, gogoratuko dugu zer diren zulo beltzak, nola sortzen diren eta nola jakin dezakegun baten bat hurbil dugun ala ez. Gainera, labur bada ere, eztabaidagai izango dira zulo zurien eta zizare-zuloen kontzeptuak, eta zulo beltz batean nola biziko ginateke aztertuko dugu.

Claude COHEN-TANNOUDJI
Fisika

Atomoak eta fotoiak: ponpatze optikotik atomo ultrahotzetara

Kontserbazio-legeak oso garrantzitsuak dira fisika kuantikoan, eta hori frogatzen duten bi adibide azalduko dira hitzaldian. Lehena, punpatze optikoa da, zeinak fotoi polarizatuetatik atomoetarako momentu angeluarraren transferentzia erabiltzen baitu, gas atomiko oso polarizatuak sortzeko. Horrek zehaztasun handiko hautematea ahalbidetzen du, erresonantzia magnetikoetan. Bigarren adibidean, laser bidezko hozteaz hitz egingo dugu, zeinak fotoietatik atomoetarako momentu linealaren transferentzia aplikatzen baitu, atomoei eragiten dieten indar erradioaktibo handiak sortzeko. Horrek atomoak tenperatura izugarri hotzetara hoztea ahalbidetzen digu. Ponpatze optikoaren eta laser bidezko hoztearen hainbat aplikazio aipatuko dira, labur-labur, eta horiek erakutsiko digute zenbateraino den funtsezkoa oinarrizko ikerketa epe luzera, mundua hobeto uler dezagun eta hain beharrezkoak diren beste hainbat aplikazio sor daitezen.

José María PITARKE
Fisika
Grafenoa

Grafenoa karbono-atomoz osaturiko geruza bakarra da. Imajina dezakegun objekturik mehena da, paper-orria baino milioi aldiz meheagoa. Material paregabea da, gure egunerokotasuneko arlo guztietan benetako eragina izango omen duen materiala; hurrengo teknologia-iraultzaren oinarrian egongo dela diote batzuek. Grafenoak superlatibo guztiak ditu. Altzairu sendoena baino sendoagoa da eta diamantea baino gogorragoa. Grafenoa baino material iragazgaitzagorik ez dago. Eroale elektriko eta termiko bikaina da. Malgua da, elastikoa, gardena, eta abar luzea. Hitzaldi honetan grafenoari buruz arituko gara: zer den, haren ezaugarriak zeintzuk diren eta zertarako balio duen.

Dame Jocelyn BELL BURNELL
Astrofisika
Zulo Beltzak espazioan

Zer dira zulo beltzak zientzia fikzioa ala errealitatea? Ba al dugu haien existentzia erakusten duen ebidentzia argiren bat? Zer dira zulo zuriak eta zizare-zuloak? Hitzaldi honetan, gogoratuko dugu zer diren zulo beltzak, nola sortzen diren eta nola jakin dezakegun baten bat hurbil dugun ala ez. Gainera, labur bada ere, eztabaidagai izango dira zulo zurien eta zizare-zuloen kontzeptuak, eta zulo beltz batean nola biziko ginateke aztertuko dugu.

Hitzaldi Publikoak
Bizkaia Aretoa,
Bilbao

Rafael YUSTE
Neurobiologia

Garuneko jardueraren mapa: jarduera ikustea neurona-zirkuitu osoetan.

Osagai askoko sistema fisikoek magnetismoa bezalako propietateak dituzte, partikulen arteko interakzioetan sortzen direnak. Partikulei banaka behatzen diegunean, askotan ikusezinak dira ageriko propietate horiek, eskala handian partikulen artean sortutako interakzioen arabera sortzen direlako. Antzeko zerbait gertatzen da garun-funtzioarekin. Oro har, neurona zehatzen erantzunak aztertu izan dira, baina, ziur asko, propietate hori neurona askok neurona-zirkuitu bakoitzean izandako jarduera koordinatuaren emaitza izango da.  

Garun-funtzioaren ageriko maila hori hautemateko, eskala handiko eta nazioarteko proiektu publiko bat bultzatu dugu: garuneko jardueren maparen proiektua (edo BRAIN ekimena). Horren helburua da neurona-zirkuitu osoetan neuronen jarduera neurtuko eta kontrolatuko duten metodo berriak garatzea, bai laborategiko animaliengan bai giza pazienteengan.  Ahalegin teknologiko hori diziplinarteko proiektu batean gauzatuko da. Hala, zientzia fisikoen eta nanoteknologiaren berezko metodo eta ikuspegi ugari sartuko dira neurozientzien arloan. Metodo berri horien bidez lortutako datuek aurrera pauso garrantzitsu bat ematea ahalbidetu dezakete,  garunaren oinarrizko prozesuak eta prozesu patologikoak ulertzen lagunduko diguna. Amaitzeko, eta Giza Genomaren Proiektuarekin gertatu zen bezala, onartu behar dugu proiektu honetatik sortuko diren teknologia berriek garapen ekonomiko eta industrialerako arlo berriak zabal ditzaketela.
 

Victoria Eugenia, Donostia

Sir John PENDRY
Fotonika
Ikusezintasunaren zientzia

Elektromagnetismoa teknologia modernoaren arlo askotan aplikatzen da. Sortutako eremu elektrikoak eta magnetikoak kontrolatzen duten materialak diseinatzea lortu izana da eragin horren gakoa. Material mota berri bat sortzean, aukera harrigarriak ireki dira, hala nola errefrakzio-indize negatiboa edo fabrikatzeko zehaztasunak bakarrik muga dezaken irismena duten lenteak. Diseinatu eta egin dira, halaber,  geruza batzuk, kanpoko behatzaile batentzat ikusezinak direnak baina objektuak ezkutatzeko gai direnak. Material berri horiek, metamaterial izenekoek, beren barne-egitura fisikoak eta osaketa kimikoak emandako propietateak dituzte. Hala, propietate guztiz berriak eman diezaiekegu, eta eraldaketa bat iragartzen dute, espektro elektromagnetikoaren zati handi batean izan dezakegun kontrolean.

Arantxa URRETABIZKAIA
Literatura

Zerbait egingo genuen ondo Euskararen inguruan

Iragan mendearen erdian hasi eta 1.982aren bitartean,  gauzatu ziren euskaren esparruan mendetan gure hizkuntzari gertatu zaizkion gauzarik hoberenak. Bata, ikastolen sorrera eta hedapena; bestea, euskararen batasuna, gaur guztiz errotuta dagoen eredu bateratua. Bi gailur horiek eraman gaituzte honaino.

Jean-Marie LEHN
Kimika Supramolekularra
Materia konplexurantz: Kimika? Kimika!
Unibertsoaren eboluzioa, auto-antolakuntzaren bidez, materia gero eta konplexuagoa sortzen joan da, partikuletatik hasita materia bizidun eta adimendunera iritsi arte. Materia biziduna eta bizigabea, organismo bizidunak eta era guztietako materialak, guzti-guztiak sortzen dira, bai molekuletatik bai molekulen arteko interakzioan eratutako unitate antolatu berrietatik. Kimikak zubi bat eraikitzea ahalbidetzen digu, materia bizigabearen molekulen eta organismo bizidunek osatutako arkitektura eta sistema molekular izugarri konplexuen artean. Kimika sintetikoak ahalmen handiko metodoak diseinatu ditu, eta horien bidez molekula gero eta konplexuagoak eraiki ditzakegu. Kimika supramolekularra mihiztadura molekularraren eraketa kontrolatzen saiatzen da, osagaien arteko interakzioetan arreta jarrita. Diseinu baten arabera arkitektura antolatuak sortzeak informazioa maila molekularrean erabiltzea eskatzen du, molekulen programatzaileak izango bagina bezala. Horrela, kimika eta informatika lotzen dira. Kimika, diziplina gisa, materia molekularreko entitate eta eraldaketa guztien unibertsoa da. Entitate eta eraldaketa horien guztien artean naturan gutxi batzuk gauzatu dira, eta mundu bat ordezkatzen dute, guk sortzeko zain dauden mundu guztien artean.

Victoria Eugenia, Donostia

Amand LUCAS
Fisika

Niels Bohr, X izpiak eta bizitzaren sekretua
Bohrren eredu atomikoaren aurkikuntzak, 1913. urtean, bat egin zuen denboran fisikaren hainbat mugarrirekin. Horien artean, sare atomiko bat zeharkatzean X izpien difrakzioa nabarmendu beharko genuke. Izan ere, horrek agerian utzi zuen difrakzioaren ezaugarri elektromagnetikoa, eta horren ondorioz egitura atomikoak zehazteko erabiltzen hasi zen.  Handik gutxira, X izpien difrakzio-metodoa mikrobiomolekuletan aplikatzen hasi zen, eta horien egiturek hainbat zantzu ematen dizkigute, maila molekularrean prozesu biologikoek betetako funtzioak ulertu ahal izateko. Bizitzaren esentziari dagokionez, Bohrren proposamenen gaineko uste osoa osagarritasun kuantikoaren kontzeptuan inspiratzen zen. Kontzeptu horrek eragina izan zuen ikerketak eta horien ondareak sortzeko unean; alabaina, gerora ez du iraupenik izan biologiaren arloan lortzen joan diren aurkikuntzetan. Egitura eta funtzio biomolekularren bilaketa hura 1953an amaitu zen, ADNren helize bikoitzaren aurkikuntzarekin batera, zeina “Bizitzaren sekretu” gisa kalifikatu baitzuten J. Watson eta F. Crick ikerlariek, ausardia handiz.  Nire hitzaldian, azalduko dut nola erabili ziren gida gisa M. Wilkins-en eta R. Franklin-en neurketak, Crick-ek eta Watson-ek aurkikuntza handia egin zezaten.  Publiko guztiak X izpien difrakzioak zuntzetan nola funtzionatzen duen uler dezan, difrakzio optikoko hainbat saiakuntza azalduko ditut. Horiek modu bisualean erakusten dute zertan datoz bat ADN zehatz bat eratzeko egiturazko ezaugarri bakoitza eta X izpien bidezko irudietan agertzen den ezaugarri bat. Bohr hil zenerako (1963), izaera prosaikoko osagarritasun kimiko batek prozesu molekular guztiak gobernatzen zituela ondorioztatu zuten; osagarritasun horrek, ordea, ez zuen inolako antzik sortzaile kuantiko handiak asmatutakoarekin.

Ginés MORATA
Genetika

XXI. mendeko biologia
XX. mendearen bigarren erdialdean eta XXI.aren hasieran biologian izandako aurkikuntza handiek aro baten hasiera islatzen dute. Aro berri horretan,  teknologia biologiko berriak gizartearen egitura behin betiko aldatzeko gai izan daitezke, baita giza espeziearen patu biologikoa zehazteko gai ere. Geneak manipulatzeko metodo berriek eta espezie askoren genoma deszifratu izanak genetikoki aldatutako organismoak sortzeko aukera ematen dute gaur egun, eta oso erabilgarriak dira nekazaritzan, abeltzaintzan eta medikuntzan.  Metodo horiek garatu eta findu ahala, etorkizun ez oso urrun batean, gizakia genetikoki aldatzeko aukera izango dugu. Horrek, ordea, arazo etiko eta sozial handiak planteatzen ditu, eta gizarteak egin beharko die aurre.  Nire aurkezpenean, genetikoki aldatutako hainbat organismo aipatuko ditut, baita horien ekarpenak ere Giza Biologia hobeto ezagutzeko.

Victoria Eugenia

Antzokia

República Argentina, 2
Donostia

Webgune ofiziala
GPS: 43.3225,-1.9803

Bizkaia Aretoa
 

Avenida Abandoibarra, 3
Bilbo

Webgune ofizala
GPS: 43.2686,-2.9375

Busa

Autobus guztiek Victoria Eugenia Antzokitik 5 minututara dago Boulevardean dute geldialdia.

Vallina Tel: +34 943 40 40 40
Taxi Donostia Tel: +34 943 46 46 46